Dünyayı Etkileyen 5 Plastik Ürün

Bu hafta, dünya liderleri küresel plastik kirliliğini azaltmak amacıyla Güney Kore'nin Busan kentinde bir araya geliyor. Bu tür büyük çaplı müzakereler genellikle karmaşık görünse de, tartışılan sorunlar günlük hayatımızda doğrudan etki yaratan konuları kapsıyor. Plastik, modern yaşamın vazgeçilmez bir malzemesi haline geldi, ancak onun neden olduğu kirliliğin boyutları artık daha net bir şekilde görülüyor.

İşte dünya genelinde plastik kirliliği ile mücadelede dikkate değer beş ürün ve bunların etkileri.

1. Plastik Poşetler: Endonezya

Plastik poşetler, 1980'lerde Asya'da Unilever gibi büyük şirketler tarafından, küçük ve uygun fiyatlı miktarlarda gıda ve temizlik ürünlerinin satılması amacıyla yaygın hale getirildi. Ancak Endonezya gibi ülkelerde, poşetlerin kullanımı yerel sistemlerin yeniden kullanım ve yeniden doldurma süreçlerinin önüne geçti. Bugün, Plastik Diyet hareketine göre Endonezya'da vatandaş başına yılda yaklaşık 4 kg plastik poşet atığı üretiliyor. Her gün sadece deterjan için 5,5 milyon poşet satılıyor.

Sorunun kaynağı, poşetlerin çok katmanlı yapısı (plastik ve metal karışımı) nedeniyle geri dönüştürülmesinin neredeyse imkansız olması. Bu poşetler, aşırı yüklenmiş atık yönetim sistemlerine sızıyor, su yollarını tıkıyor ve sellerin oluşmasına neden oluyor. Üstelik, bazı poşetler yakılarak enerjiyi artırmak için kullanıldığında, havaya ve gıdalara karışan zehirli kimyasallar yayılıyor. Plastic Diet Indonesia'dan Zakiyus Shadicky, "Dağılımı çok büyük. Endonezya'nın ücra adalarında bile buluyoruz," diyor.

Unilever ise, plastik poşet atıklarıyla mücadeleyi öncelikli bir konu olarak belirledi. Şirket, Endonezya genelinde 1.000'den fazla dolum istasyonu kurarak yaklaşık altı ton plastik tasarrufu sağladığını belirtiyor. Ancak bu çabaların, poşetlerin neden olduğu kalıcı çevresel zararları ortadan kaldırmak için yeterli olup olmayacağı hala tartışmalı.

2. Polyester Giyim: Gana ve Kenya

Tekstil endüstrisi, plastik kirliliğinin büyük bir kaynağıdır. Özellikle polyester gibi sentetik elyaflar, dünya genelinde üretilen tekstil ürünlerinin %60 ila %70'ini oluşturur. Gana ve Kenya gibi ülkeler, Avrupa ve İngiltere gibi bölgelerden gelen ikinci el ve stok dışı giysileri kabul eder. Ancak Changing Markets Foundation’ın araştırmasına göre, bu giysilerin yaklaşık yarısı, giyilemeyecek kadar hasar görmüş olduklarından atılmakta. Gana'nın başkenti Accra'da, çöplüklerde çürüyen ucuz, tek kullanımlık ikinci el moda ürünleri yaygın olarak görülüyor.

Açık çöplüklere atılan polyester kıyafetler, doğada yavaş yavaş parçalanarak toprakları ve nehirleri kirletiyor. Changing Markets Foundation’dan Urška Trunk, "Küresel kuzeyden küresel güneye bu kullanılmış giysilerin ticareti büyük ölçüde plastik atık ihracatıdır," diyor. Küresel çapta, tekstil elyaflarının sadece %1'den azı geri dönüştürülüyor. Trunk, Shein gibi markaların sentetik elyafları artırma eğiliminde olduğunu ve bu durumun küresel plastik kirliliğini körüklediğini belirtiyor.

Shein, bu eleştirilere yanıt vererek daha düşük etkili elyaf tedarik etmeyi ve %31 geri dönüştürülmüş polyester kullanmayı hedeflediklerini açıklıyor. Ancak, bu önlemler yeterli mi? Plastik moda, kaynağında ele alınmazsa çevresel etkileri devam edecektir.

3. İçecek Şişeleri: Karayipler

Ocean Conservancy’nin düzenlediği uluslararası kıyı temizliği çalışmaları, plastik içecek şişelerinin en çok toplanan atıklar arasında olduğunu ortaya koyuyor. Özellikle Karayipler, her kilometrede ortalama 2.000 plastik atık bırakılan bölgelerden biri. 2022 ve 2023 yıllarında Trinidad ve Tobago'da gönüllüler, yaklaşık 86.410 plastik şişe topladı; bu miktar, toplanan tüm plastik atıkların neredeyse yarısını oluşturuyor.

Tüketim alışkanlıkları, 1980'lerde yeniden doldurulabilir cam şişelerden tek kullanımlık plastiklere geçişle değişti. Coca-Cola gibi büyük şirketler, yılda 100 milyardan fazla plastik içecek şişesi üretiyor. Coca-Cola'nın, 84 ülkede yapılan bir araştırmada, markalı plastik atıkların %11'ini oluşturduğu ve diğer şirketlerden daha fazla plastik atık ürettiği ortaya kondu. Şirket, Karayipler'de geri dönüşüm oranlarını artırma projeleri yürüttüğünü belirtiyor.

4. Tetra Pak Kartonları: Vietnam

Vietnam'da okul sütü programları gibi uygulamalardan dolayı atılan Tetra Pak süt kartonları, ülkenin plajlarını kirletiyor. Karmaşık materyalleri işleyebilecek geri dönüşüm sistemlerinin eksikliği, kartonların geri dönüşümünü zorlaştırıyor. Guardian’ın 2018'deki raporuna göre, bu durum, Vietnam'da plaj kirliliğine ve atıkların yakılmasına neden olabiliyor.

Bir Tetra Pak sözcüsü, şirketin geri dönüşüm kapasitelerini artırmak için yatırım yaptığını ve Vietnam'da %15'lik karton geri dönüşüm hedefini karşılama amacı güttüğünü belirtiyor. Ancak, bu önlemler büyük ölçekte etkili midir?

5. Islak Mendiller: İngiltere

Birleşik Krallık, her yıl 11 milyar ıslak mendil atıyor. Çoğu, doğada parçalanması yıllar süren polyester gibi sentetik elyaflardan üretiliyor. Kanalizasyon sistemlerine atıldığında, diğer atıklarla birlikte birikerek boruları tıkayan “yağ dağları” oluşturuyor. MCS, 2023 yılında İngiltere ve Kanal Adaları'ndaki plajlardan 21.000 ıslak mendil temizledi.

2024'te İngiltere hükümeti, plastikle aşılanmış ıslak mendilleri yasakladı. Ancak, üreticilerin ürünlerini bu yeni düzenlemeye uyarlamaları için 18 ay süre tanındı. MCS'den Catherine Gemmell, bu yasakların boruları tıkayan plastik miktarını azaltacağını vurguluyor.

Plastik atıklar, doğada kalıcı etkiler bırakıyor ve dünya genelinde çevre felaketlerine neden oluyor. Uluslararası iş birlikleri ve yasal düzenlemeler önemli birer adım; ancak, plastik kirliliğinin kaynağında ele alınması, sürdürülebilir çözüm için elzemdir. Herkesin bu mücadeleye katkıda bulunması, gezegenimizin geleceği için kritik öneme sahip.