Hazar Denizi Küçülüyor: İklim Değişikliği Dünyanın En Büyük Gölünü Nasıl Tehdit Ediyor?

Dünyanın en büyük kapalı su kütlesi olan Hazar Denizi, sessiz ama endişe verici bir krizle karşı karşıya. Yeni bir araştırma, iklim değişikliğinin neden olduğu artan buharlaşma oranlarının, denize akan nehirlerin getirdiği suyu aşmasıyla Hazar'ın su seviyesinde tehlikeli bir düşüşe yol açtığını ortaya koyuyor. Bu küçülme, İzlanda'dan daha büyük bir alanın kuruması anlamına gelebilir ve bölgenin eşsiz biyoçeşitliliğini, kıyı topluluklarını ve hatta insan sağlığını ciddi şekilde tehdit ediyor.

Rakamlarla Tehlike: Hazar Denizi Ne Kadar Küçülecek?

Yapılan bilimsel projeksiyonlar, durumun ciddiyetini gözler önüne seriyor:

• Ilımlı Senaryoda Bile Büyük Kayıp: Küresel ısınma hedeflenen 2°C'nin altında kalsa bile, Hazar Denizi'nin su seviyesinin 5 ila 10 metre arasında düşmesi bekleniyor. Bu, mevcut 387.000 km²'lik alanından yaklaşık 112.000 km²'lik (İzlanda'nın yüzölçümünden fazla) bir kaybı ifade ediyor.

• Kötü Senaryo: Eğer iklim değişikliği kontrol altına alınmazsa, su seviyesindeki düşüş 2100 yılına kadar 21 metreyi bulabilir.

• Neden Oluyor?: Temel sebep, artan küresel sıcaklıkların buharlaşmayı hızlandırması. Denize dökülen nehirlerin getirdiği su miktarı, buharlaşarak kaybolan su miktarını telafi edemiyor.

Yok Oluşun Eşiğindeki Yaşam: Biyoçeşitlilik Nasıl Etkilenecek?

Hazar Denizi'nin küçülmesi, özellikle sığ sularda yaşayan veya bu alanlara bağımlı olan türler için felaket anlamına geliyor:

• Hazar Foku: Sadece Hazar'da yaşayan bu eşsiz fok türü, zaten nesli tükenme tehlikesi altında. Buz üzerinde yavruladıkları kuzey bölgeleri, 5 metrelik bir düşüşle bile %81 oranında küçülebilir. Ayrıca, karaya çıkıp dinlendikleri alanlar (haul-out) sular çekildikçe erişilemez hale gelecek.

• Mersin Balıkları: Bir zamanlar dünyanın en zengin mersin balığı popülasyonuna ev sahipliği yapan Hazar'da, aşırı avlanma nedeniyle zaten kritik tehlike altında olan bu türler (özellikle Havyarı değerli olanlar), beslendikleri sığ deniz bölgelerinin %45'e kadar küçülmesiyle karşı karşıya. Bu durum, Volga ve Ural gibi nehirlere yumurtlamak için yapacakları göçleri de engelleyebilir.

• Göçmen Kuşlar: Hazar kıyıları, Avrupa, Asya ve Afrika arasında göç eden milyonlarca kuş için hayati bir durak noktası. Kıyı lagünleri ve sazlıklar, sular çekildikçe hızla yok olacak ve bu kuşlar dinlenme ve beslenme alanlarını kaybedecek.

• Ekosistem Kaybı: Su seviyesinde 10 metrelik bir düşüşün, Hazar'a özgü 10 ekosistem türünden dördünü tamamen yok edeceği tahmin ediliyor. Deniz koruma alanlarının büyük bölümü işlevsiz hale gelecek.

İnsanlar Üzerindeki Etkiler: Kıyı Toplulukları, Ekonomi ve Sağlık Riskleri

Denizin küçülmesi sadece doğayı değil, bölgedeki milyonlarca insanı da doğrudan etkileyecek:

• Ekonomik Darbe: Kıyıda yaşayan 15 milyondan fazla insan balıkçılık, nakliye ve ticarete bağımlı. Özellikle kuzeydeki balıkçı toplulukları gelir kaybıyla karşı karşıya kalacak. Limanlar (Bakü, Anzali, Aktav, Türkmenbaşı, Lagan gibi) kıyı şeridinden kilometrelerce uzakta kalacak, bu da nakliye ve ticareti sekteye uğratacak.

• Bölgesel İklim Değişikliği: Hazar'dan su kaybı, Orta Asya'da daha az yağışa neden olarak tarımı olumsuz etkileyecek ve ekonomik zorlukları artıracak.

• Toksik Toz Tehdidi: Kuruyan deniz tabanı, tıpkı Aral Denizi'nde olduğu gibi, endüstriyel kirleticiler ve tuz içeren zehirli toz fırtınalarına neden olabilir. Bu tozlar solunduğunda ciddi halk sağlığı sorunları yaratma potansiyeline sahip.

Zaman Daralıyor: Harekete Geçmek İçin Bir Fırsat Var Mı?

Bilim insanları, küresel sera gazı emisyonları azaltılsa bile Hazar Denizi seviyesinde bir miktar düşüşün kaçınılmaz göründüğünü belirtiyor. Ancak etkilerin önümüzdeki birkaç on yıl içinde ortaya çıkacak olması, bir müdahale penceresi sunuyor.

• Uluslararası İşbirliği Şart: Azerbaycan, İran, Kazakistan, Rusya ve Türkmenistan'ın ortak hareket etmesi gerekiyor. Etkileri yönetmek, biyoçeşitliliği korumak ve insan refahını güvence altına almak için bölgesel ve uluslararası iş birliği kritik önem taşıyor.

• Acil Eylem Gerekliliği: Politik, yasal ve lojistik zorluklar büyük olsa da, uyum stratejileri geliştirmek ve koruma önlemleri almak için mümkün olan en kısa sürede harekete geçilmesi tavsiye ediliyor.

Hazar Denizi'nin karşı karşıya olduğu küçülme tehdidi, iklim değişikliğinin ne kadar geniş kapsamlı ve yıkıcı olabileceğinin somut bir örneği. Eşsiz türlerin yok olması, milyonlarca insanın geçim kaynağının tehlikeye girmesi ve ciddi sağlık risklerinin ortaya çıkması potansiyeli, acil ve koordineli bir eylem planını zorunlu kılıyor. Hazar Denizi'nin geleceği, sadece bölge ülkelerinin değil, tüm dünyanın iklim kriziyle mücadeledeki kararlılığına bağlı.