Saman Nezlesi Neden Artıyor? İklim Değişikliği ve Hava Kirliliğinin Rolü

Bahar ve yaz aylarında göz yaşarması, bitmek bilmeyen hapşırıklar ve boğaz kaşıntısı sizin için de tanıdık mı? Yalnız değilsiniz. Bilim insanları, dünyanın birçok yerinde mevsimsel alerjilerin (saman nezlesi gibi) hem daha uzun sürdüğünü hem de daha şiddetli yaşandığını belirtiyor. Peki, bir zamanlar sadece birkaç hafta süren bu rahatsızlık neden artık aylarca yakamızı bırakmıyor ve şiddeti giderek artıyor?

Bu durumun arkasında iklim değişikliğinden hava kirliliğine, istilacı bitki türlerinden atmosferik olaylara kadar uzanan karmaşık bir faktörler ağı yatıyor.

İklim Değişikliğinin Rolü: Daha Uzun Sezonlar, Daha Yoğun Polen

Artan küresel sıcaklıklar, polen sezonlarının zamanlamasını ve yoğunluğunu doğrudan etkiliyor:

Erken Başlayan, Geç Biten Sezonlar: Daha ılıman geçen kışlar ve erken gelen baharlar, birçok bitkinin daha erken polen salmasına neden oluyor. Sonbaharın geç gelmesi ise sezonun daha uzun sürmesine yol açıyor. ABD ve Kanada'nın bazı bölgelerinde, örneğin ambrosia (yakupotu) poleni sezonu şimdiden 25 gün kadar uzadı.
Artan CO2 ve Polen Üretimi: Atmosferdeki karbondioksit (CO2) seviyelerinin artması, bazı bitkilerin daha fazla büyümesine ve dolayısıyla daha fazla polen üretmesine neden olabiliyor. Kuzey Yarımküre'de yapılan çalışmalar, genel polen miktarında artışlar olduğunu gösteriyor. ABD için yapılan tahminler, yüzyılın sonuna kadar polen üretiminin %16 ila %40 oranında artabileceğini öngörüyor.
Bitkilerin Kuzeye Göçü: Isınan iklim, alerjiye neden olan bazı bitki türlerinin daha önce yaşayamadıkları kuzey enlemlerine doğru yayılmasına olanak tanıyor. Örneğin, alerjik reaksiyonlara sıkça neden olan ambrosia, artık Norveç ve İsveç gibi daha kuzey ülkelerde de görülmeye başlandı.
Değişkenlik Faktörü: Ancak bu artış her yerde aynı değil. Aşırı sıcaklıklar veya seller gibi iklim olayları bazen polen seviyelerini düşürebiliyor. Örneğin İngiltere'de genel alerjenik polenlerdeki artışın daha mütevazı olduğu belirtiliyor.

Hava Kirliliğinin Etkisi: Daha Agresif Polen ve Zayıflayan Savunmalar

Şehirlerde ve endüstriyel bölgelerde yaşayanların daha şiddetli alerji semptomları bildirmesi tesadüf değil. Hava kirliliği, alerjileri birkaç şekilde kötüleştiriyor:

Polenin Yapısını Değiştirme: Otomobillerden ve sanayiden kaynaklanan partikül madde kirliliği, polen taneleriyle etkileşime girerek onların daha fazla ve daha güçlü alerjenler (örneğin huş ağacı polenindeki Bet v1) üretmesine neden olabiliyor. Kirli havadaki polen, daha "agresif" hale geliyor.
Vücut Bariyerlerini Zayıflatma ("Epitel Bariyer Hipotezi"): Modern yaşamdaki kimyasallar ve kirleticiler (egzoz gazları, uçucu organik bileşikler, vb.), cildimizde ve solunum yollarımızı kaplayan mukoza tabakasındaki koruyucu bariyerlere zarar veriyor. Bu bariyerler zayıfladığında ("sızdıran" hale geldiğinde), polen gibi alerjenlerin vücuda girmesi ve reaksiyona neden olması kolaylaşıyor. Bu durumun, sadece polen alerjilerinin değil, gıda alerjileri ve otoimmün hastalıkların artışında da rol oynadığı düşünülüyor.

Fırtına Astımı: İklim Kaynaklı Nadir Ama Tehlikeli Bir Risk

Özellikle polen mevsiminin zirvesinde meydana gelen gök gürültülü fırtınalar, "fırtına astımı" adı verilen nadir ama ciddi bir duruma yol açabiliyor. 2016'da Melbourne'da yaşanan olayda binlerce kişi acil servislere başvurmuş ve ölümler yaşanmıştı.

Mekanizma: Fırtına sırasındaki rüzgarın daha fazla poleni havaya kaldırması ve yüksek nemin polen tanelerini daha küçük, akciğerlere daha derin nüfuz edebilen parçacıklara ayırmasıyla tetiklendiği düşünülüyor.

İklim Bağlantısı: Küresel ısınma nedeniyle atmosferde daha fazla nem birikmesi, gök gürültülü fırtınaların sıklığını ve yoğunluğunu artırarak bu riski potansiyel olarak yükseltiyor.

İstilacı Türler Sorunu: Yeni Alerjenler ve Yayılım

Küreselleşme ve iklim değişikliği, alerjenik polenlere sahip istilacı bitki türlerinin yeni bölgelere yayılmasına neden oluyor. Ambrosia (Yakupotu) bunun en bilinen örneklerinden:

Ambrosia Tehdidi: Kuzey Amerika kökenli bu bitki, Avrupa'nın birçok bölgesini (Macaristan, Balkanlar, Fransa, İtalya) istila etmiş durumda. Tek bir bitki milyonlarca polen üretebiliyor ve oldukça alerjenik. Avrupa'da milyonlarca insanın bu bitkiye alerjisi olduğu ve bunun milyarlarca avroluk sağlık maliyetine yol açtığı tahmin ediliyor.

Gelecek Öngörüleri: Ambrosia poleni konsantrasyonlarının yüzyılın ortasına kadar dört katına çıkabileceği tahmin ediliyor, bu da alerji yükünü daha da artıracak.

Görüldüğü gibi, mevsimsel alerjilerin kötüleşmesi tek bir nedene bağlı değil; iklim değişikliği, hava kirliliği, değişen bitki örtüsü ve atmosferik olayların karmaşık bir etkileşiminin sonucu. Bu bir "mozaik" gibi; daha uzun ve yoğun polen sezonları, kirlilikle daha agresif hale gelen polenler ve istilacı türlerden gelen yeni alerjenler bir araya gelerek milyonlarca insan için hayatı zorlaştırıyor. Bu durumu anlamak, hem bireysel olarak korunma yöntemleri geliştirmek hem de iklim değişikliği ve hava kirliliğiyle mücadele gibi daha geniş çaplı çözümlerin gerekliliğini vurgulamak açısından büyük önem taşıyor.